Komputiloj kaj interreto spertis dum la lastaj jaroj nekredeblan ekspansion. Virtuala mondo influas nian ĉiutagan vivon pli multe, ol ni konscias: komunikado per retpoŝto, retaj vendejoj, sociaj retoj, reklamo, komputilaj ludoj, retaj identecoj… Sed apud pozitiva efiko minacas al ni dependeco de retumado kaj de komputilaj ludoj, “ŝtelo” kaj misuzo de nia reta identeco, falsaj paĝaroj intence aspektantaj kiel retejo de nia banko. Ĉiam pli ofte okazas “reta ĉikano”. Kaj unu el la plej endanĝerigitaj grupoj estas infanoj, kiuj renkontiĝas kun komputiloj en pli kaj pli frua aĝo.
Tio igas konscion pri respondeca uzado de interreto pli kaj pli grava. La kompanio InSafe (Eŭropa reto de centroj propagantaj sekuran kaj respondecan uzadon de interreto kaj poŝtelefonaj aparatoj inter junaj homoj) deklaris la 7an de februaro Tago de pli sekura interreto. En la mondo oni celebras la tagon per diversaj aktivaĵoj: oni altigas sciojn de retuzantoj pri sekureco, lernantoj kaj studentoj estas klerigataj pri danĝeroj kaj riskoj de la retumado kaj de la virtuala mondo.
Por ke infanoj uzu komputilon kaj interreton sendanĝere, zorgu unuavice gepatroj. Ni ne celas, ke oni malakceptu la rajton de infanoj pri privateco kaj sekvu ilin kiel ĉashundo, sed ĉefe ĉe etaj infanoj bezonatas certagrada superrigardo. Kiajn rimedojn ni povas utiligi? Jen kelkaj konsiloj.
1. La komputilo troviĝu en videbla loko. Vi povas per unu okulo rigardi, kion faras via infano per komputilo.
2. Havu superrigardon pri tio, kiajn retpaĝojn viaj gefiloj vizitas (vizitoj troviĝas en historio de via retumilo). Bona ilo estas ŝalti la sekurecan serĉadon ĉe Google, tio filtras paĝojn kun malkonvena enhavo kaj ne aperigas ilin en serĉrezultoj. Aktivigu la sekurecan reĝimon ankaŭ ĉe YouTube por protekti infanojn kontraŭ eventuala maltaŭga videoenhavo.
3. Instigu viajn gefilojn al respondeca komunikado. La ĉefa regulo de elektronika komunikado estas: Tion, kion vi ne dirus al iu persone, certe ne sendu al li/ŝi per SMS, retpoŝto, babilejo, nek aperigu tian komenton ĉe lia/ŝia retpaĝo.
4. Ne ĉio, kio troveblas ĉe interreto, estas vero. Infanoj konsciu pri tio kaj lernu kontroli pravecon de la trovitaj informoj ĉe aliaj fontoj.
5. Dum via retumado marku ĉe retejoj maltaŭgan enhavon. Instruu ankaŭ al viaj gefiloj, kiel marki tian enhavon. Per tio vi helpos plibonigi sekurecajn filtrojn kaj protekti aliajn uzantojn.
6. Gardu viajn pasvortojn. Ankaŭ viaj infanoj lernu, ke oni ne donu sian pasvorton al alia persono. Ili ne respondu retmesaĝojn, kiuj postulas de ili pasvorton.
7. Infanoj ne interkonsentu personajn renkontiĝojn kun personoj, kiujn ili konas nur per interreto. Tio okazas ofte danke al aro da babilejoj kaj konatiĝservoj. Sed retaj identecoj kaj profiloj ne devas esti ĉiam veraj kaj pravaj.
8. Protektu vian komputilon kontraŭ virusoj kaj alia malica programaro. Infanoj ne elŝutu kaj ne instalu nekonatajn programojn el malfidindaj retpaĝoj. Ili ne malfermu retpoŝtajn aldonaĵojn ricevitajn de nekonataj personoj.
9. Ne forgesu pri tio, ke infanoj konektiĝas al interreto ankaŭ per poŝtelefonaj aparatoj. Gepatroj zorgu pri la serĉad-agordoj (Sekureca reĝimo ktp.) ankaŭ en poŝtelefonoj. Klarigu al viaj gefiloj, kiamaniere elŝuti aplikaĵojn.
10. Atentigu infanojn pri danĝeroj de sociaj retoj: malkovrado de siaj privataj informoj, alŝutado de propraj fotoj kaj videoj aŭ “amikiĝo” kun fremduloj, kies retaj profiloj povas esti falsaj. Ĉe Facebook oni ne klaku sur “ŝati” ĉe ajna paĝo/aplikaĵo kun stulta, primitiva titolo, kiel “Mi ne ŝatas kiam iu rigardas min dum manĝado”, “Mi admiras homojn kiuj elpensas perfektajn nomojn de grupoj”, “Eksciu kiam vi mortos” ktp. Tiaj paĝoj estas kreataj ĉefe por amasigado de informoj pri retuzantoj kaj posta vendo de la datumbazo por reklamaj celoj.
En oktobro 2009 estis lanĉita plurlingva portalo http://ovce.sk (alidirektita al http://sheeplive.eu). Temas pri ĉarma slovakia projekto, kies celo estas krei mallongajn porinfanajn fabelojn. La video-fabeloj per amuza kaj porinfana maniero konatigas nin kun diversaj danĝeroj de interreto. Nuntempe troviĝas en la paĝaro 17 rakontoj, kaj en 2012 oni planas aldoni pliajn. Do kiam vi mem estas pigra klarigi al infanoj ĉion, lasu anstataŭ vi paroli fabelojn.
Katarína Nosková
Ĉi tiu artikolo aperis en la marta kajero de La Ondo de Esperanto (2012).
Ĉe represo bonvolu nepre indiki la fonton paperan (se en presaĵo) aŭ retan (se en retejo):
Papere: La Ondo de Esperanto, 2012, №3.
Rete: La Balta Ondo https://sezonoj.ru/2012/03/209noskova/
